بلوغ زودرس، به حالتی گفته می شود که دختر شما قبل از ۸ سالگی، علایم بلوغ جنسی را نشان دهد. این مساله می تواند کاملا طبیعی باشد، اما بهتر است که برای ارزیابی های بیشتر، به یک پزشک متخصص غدد اطفال، مراجعه کنید. در ادامه، علت بلوغ زودرس در دختران را توضیح خواهیم داد.
بلوغ طبیعی چیست؟
بلوغ طبیعی و نرمال، زمانی است که بدن کودک شروع به تغییر کرده و به بدن یک فرد بزرگسال بالغ تبدیل می شود. این پروسه، برای دختران معمولا در سنین ۸ تا ۱۳ سالگی اتفاق می افتد. هنگامی که دختران وارد پروسه بلوغ می شوند، بدن آن ها تغییر می کند و غدد جنسی یا همان تخمدان ها و همینطور غدد فوق کلیوی، که در بالای کلیه ها قرار دارند، هورمون های بلوغ را ترشح می کنند.
ترشح این هورمون ها، باعث بروز اولین نشانه های بلوغ اعم از رشد موهای زیر بغل، رشد موهای ناحیه تناسلی و همینطور ظهور جوش ها می شوند. پس از آن، دختران علائم مربوط به بلوغ مانند جهش رشد (یک بازه ۸ الی ۲۴ ماهه در دوران بلوغ است که رشد افراد در این بازه به حداکثر میزان خود می رسد) و به دنبال آن، شروع دوره های قاعدگی را خواهند داشت.
۲ نوع بلوغ وجود دارد که کل فرآیند بلوغ را تشکیل می دهند. این دوره ها شامل:
- بلوغ آدرنال
غدد آدرنال یا در واقع همان غدد فوق کلیوی، یک جفت غده درون ریز هستند که مسئول ترشح برخی از هورمون ها هستند. بلوغ آدرنال، زمان اتفاق می افتد که غدد آدرنال هورمون هایی را ترشح کنند که باعث بروز اولین نشانه های بلوغ از جمله، بوی عرق بدن، موهای ناحیه تناسلی، موهای زیر بغل و جوش ها شوند.
- بلوغ غدد جنسی
این نوع از بلوغ زمانی اتفاق می افتد که غده هیپوفیز، هورمون هایی را ترشح می کند که به تخمدان ها یا همان غدد جنسی، فرمان تولید هورمون های استروژن و پروژسترون را می دهد. هورمون های استروژن و پروژسترون، مسئول رشد سینه ها، رحم، افزایش قد و همینطور شروع دوره های قاعدگی هستند.
علت بلوغ زودرس در دختران چیست؟
تعیین دقیق علت بلوغ زودرس در دختران، مشکل است. اما کارشناسان معتقدند که عوامل زیادی ممکن است باعث افزایش این آمار شود. برخی از این دلایل:
✔️ افزایش نرخ اضافه وزن و چاقی در دوران کودکی: چربی های اضافی در بدن، باعث تغییر سطح هورمون هایی می شوند که مسئول سرعت بخشیدن به شروع پروسه بلوغ هستند. همچنین کاهش فعالیت های بدنی، باعث افزایش سطح ملاتونین می شود که ملاتونین خود جز عوامل تسریع در بلوغ است.
✔️ افزایش مصرف پروتئین حیوانی: در شرایطی که بخش زیادی از میزان پروتئین مصرفی کودکان بین ۳ تا ۷ سال را پروتئین حیوانی و گوشت، تشکیل دهد، احتمال بلوغ زودرس و همینطور شروع زودتر قاعدگی ها وجود دارد. مصرف زیاد پروتئین باعث بالا رفتن سطح IGF-1 می شود، که این مساله می تواند شروع بلوغ زودرس را تسریع کند.
✔️ رژیم غذایی نامناسب: کودکانی که دارای رژیم غذایی با ارزش غذایی پایین هستند، زودتر از سایرین دچار بلوغ زودرس می شوند. رژیم غذایی سرشار از غذاهای فرآوری شده و گوشت، لبنیات و همینطور فست فودها، باعث بروز اختلال در رشد طبیعی بدن می شود.
✔️ قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مختل کننده عملکرد غدد درون ریز (endocrine-disrupting chemicals–EDCs) : EDCsها، مواد شیمیایی مصنوعی هستند که در پلاستیک ها، آفت کش ها، سوخت ها و سایر مواد شیمیایی صنعتی به وفور یافت می شوند.
این مواد باعث بروز اختلال در عملکرد هورمون های طبیعی بدن می شوند. از آن جایی که EDCsها، در بافت های چربی حیوانات تجمع می کنند، غذاهای حیوانی نسبت به غذاهای گیاهی، حاوی مقادیر بالاتری از این مواد هستند.
✔️ قرار گرفتن در معرض ماده بیسفنول آ (Bisphenol A– BPA): BPA، یک ماده شیمیایی است که در انواع محصولات صنعتی، از جمله پلاستیک ها، دیواره قوطی های قلع و حتی در قبوض دریافتی از صندوق های خرید نیز وجود دارد. از آن جایی که این ماده به عنوان یک استروژن طبیعی عمل می کند، ممکن است باعث تسریع بلوغ زودرس شود.
✔️ محصولات حاوی سویا: پزشک مطرح می کند که: سویا حاوی ماده ای به نام ایزوفلاون است که این ماده در بدن به فیتواستروژن تبدیل می شود و عملکردی شبیه هورمون استروژن دارد. مصرف سویایی که از منابع طبیعی به دست آمده است، احتمالا بی خطر است و باعث تغییر غیرطبیعی سطوح هورمون های بدن نمی شود.
با این حال، در صورتی که این ماده به مقدار زیاد مصرف شود، یا اینکه از مکمل های سویا استفاده کنیم، و یا در غذاهای فرآوری شده از آن استفاده شده باشد، به دلیل اینکه باعث افزایش سطح استروژن بدن می شود، ممکن است مشکلات جدی برای سلامت شخص به وجود آورد. او می گوید: من احساس می کنم که بهتر است یک برنامه غذایی سالم و تازه داشته باشیم و همینطور از مصرف مواد غذایی فرآوری و بسته بندی شده پرهیز کنیم.
علائم بلوغ در دختران
در دوران بلوغ، غدد جنسی یا همان تخمدان ها شروع به فعالیت می کنند. ترشح هورمون های استروژن و تستوسترون از غدد جنسی باعث ظهور تغییرات فیزیکی زیر می شود.
- اولین علامت بلوغ، معمولا بزرگ شدن سینه ها (thelarche) است که ممکن است در ابتدا در یک سینه رخ دهد.
- ظهور موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل و همینطور بوی بدن که به آن ها پورباک(pubarche) یا آدرناک (adrenarche) نیز می گویند، ممکن است قبل، همزمان و یا بعد از رشد سینه ها ایجاد شوند.
- اولین دوره قاعدگی، معمولا ۲ تا ۳ سال پس از اولین علائم رشد سینه ها رخ می دهد.
- جهش رشد (بازه زمانی که در آن میزان رشد، در بالاترین حد خود قرار دارد) در دوران بلوغ، در دختران زودتر از پسران اتفاق می افتد.
- ظهور رسوب چربی در اطراف باسن و ران ها و برجسته تر شدن آن ها.
در این بخش به توضیح لغت آدرناک پرداخته ایم : آدرناک (Adrenarche) به مرحلهای از رشد کودکان اشاره دارد که طی آن غدد فوق کلیوی شروع به تولید هورمونهای آندروژنی (مانند DHEA و DHEAS) میکنند. این مرحله معمولاً پیش از بلوغ واقعی رخ میدهد و یکی از نشانههای اولیه تغییرات هورمونی در بدن است.
تلفظ:
Adrenarche به صورت /ˈæd.rɪˌnɑːr.ki/ تلفظ میشود.نکته:
این مرحله معمولاً بین ۶ تا ۸ سالگی اتفاق میافتد، اما در صورت وقوع زودهنگام یا غیرطبیعی، میتواند نیاز به بررسی پزشکی داشته باشد.
چه کارهایی می توانید برای جلوگیری از بلوغ زودرس انجام دهید؟
نقش عوامل ژنتیکی در بلوغ زودرس را نمی توان نادیده گرفت، اما والدین می توانند با کاهش برخی از عوامل محیطی موثر در این مشکل، احتمال بروز آن را کاهش دهند. برخی از این ها عبارتند از:
- با تنظیم یک برنامه غذایی مناسب و تشویق فرزندتان به ورزش کردن، به او کمک کنید تا وزن سالم خود را حفظ کند.
- از قرار گرفتن در معرض هورمون هایی مانند استروژن و تستوسترون، که باعث بروز اختلال در روند بلوغ می شود، خودداری کنید. این هورمون ها بیشتر در محصولات مو، داروها و مکمل های غذایی یافت می شوند.
- از قرار گرفتن در معرض EDC و BPA ها اکیدا خودداری کنید.
- به جای تکیه کردن بر غذاهای حیوانی، برای کودک خود یک برنامه غذایی مبتنی بر محصولات گیاهی کامل (به طوری که پروتئین مصرفی مورد نیاز برای بدن کودکان را تامین کند، و همینطور باعث کاهش مصرف EDCها شود) تهیه کنید.
از نظر روانی، یک محیط حمایتی برای دخترتان ایجاد کنید. سعی کنید از اظهار نظر درباره ظاهر او خودداری کرده و در عوض، بر روی دستاوردها، موفقیت های تحصیلی یا استعدادهای هنری او تمرکز کنید. با دختر خود، در مورد تغییرات فیزیکی که در آینده تجربه خواهد کرد، کاملا راحت و واضح صحبت کنید.
به او بگویید که این یک مساله کاملا طبیعی است و بروز این تغییرات حتمی است و همه همسالانش نیز به زودی دچار همین تغییرات خواهند شد. دختر خود را تشویق کرده تا به شرکت در فعالیت های اجتماعی و پیگیری علایقش ادامه دهد و این اطمینان را به او بدهید که همیشه آماده هستید تا به سوالاتش پاسخ دهید و با او صحبت کنید.
انواع اَشکال بلوغ زودرس
برخی از اَشکال بلوغ زودرس، کاملا شبیه انواع طبیعی خود هستند. به عنوان مثال، رشد سینه ها در دختران جوان و یا ظهور موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل در کودکان کم سن، معمولا نشان دهنده یک بیماری زمینه ای نیست.
با این حال دو نوع اصلی بلوغ زودرس غیرطبیعی وجود دارد:
- بلوغ زودرس مرکزی (Central Precocious Puberty-- CPP): CPP، زمانی اتفاق می افتد که غده هیپوتالاموس، هورمون های آزاد کننده گنادپتروپین ها (GnRH) را آزاد می کند و به این ترتیب پروسه بلوغ را زودتر فعال می کند. اکثر دختران مبتلا به CPP، هیچ بیماری زمینه ای ندارند.
- بلوغ زودرس محیطی (Peripheral Precocious puberty-- PPP): PPP، نادرتر از CPP است. این بیماری در اثر تولید اولیه هورمون های جنسی، به دلیل مشکلات مربوط به تخمدان ها، بیضه ها و یا غدد فوق کلیوی، به وجود می آید. علت دیگر این بیماری می تواند به خاطر قرار گرفتن در معرض هورمون های جنسی، مانند استفاده از استروژن و یا کرم های حاوی تستوسترون، باشد.
تشخیص بلوغ زودرس
برای تشخیص بلوغ زودرس، پزشک شما سابقه پزشکی کودکتان را بررسی کرده و معاینات فیزیکی را انجام می دهد، حتی ممکن است برای اندازه گیری سطح هورمون ها، آزمایش خون تجویز شود. پزشک معالج، ممکن است برای اندازه گیری سرعت رشد و بالغ شدن استخوان های کودک، عکس برداری از دست کودک را تجویز کند. گاهی برای بررسی وجود تومور، سی تی اسکن یا MRI تجویز می شود.
به ندرت ممکن است، علت بلوغ زودرس، وجود یک جهش ژنتیکی که می تواند منجر به نوع غیرطبیعی بلوغ زودرس شود، باشد. اگر کودک شما، علائم اولیه بلوغ زودرس را دارد، بهتر است به پزشک متخصص غدد اطفال مراجعه کنید. بلوغ زودرس، نیاز به آزمایشاتی دارد تا ثابت شود که این مساله ناشی از یک بیماری زمینه ای نیست.
اگر کودک شما مبتلا به CPP است، داروهایی برای جلوگیری از پیشرفت پروسه بلوغ، وجود دارد. اما اگر کودک شما مبتلا به PPP است، درمان آن کاملا به علت زمینه ای بروز این بیماری بستگی دارد. این درمان ها ممکن است شامل مصرف داروها، جراحی (در صورت وجود تومور) یا حتی حذف منبع خارجی (مانند کرم های حاوی استروژن)، باشد.
بیشتر بخوانید: مقابله با بلوغ به عنوان یک رقصنده