تقویت مثبت، یک روش تایید شده در زمینه حمایت و تشویق کودکان است که برای ارتقا مهارت ها و رفتار های او انجام می شود. یادگیری اغلب، از نتیجه پاداش ها، عواقب و جریمه ها به دست می آید. روش تقویت مثبت به جای مجازات اشتباه، بیشتر بر تحسین رفتار مثبت کودک تمرکز می کند.
تحقیقات ثابت کرده اند که این روش، یک شیوه اصلاح رفتاری موثر است که نه تنها در کودکان، بلکه در تمام گروه های سنی انسان و حیوانات هم وجود دارد. روش تقویت مثبت می تواند مداومت رفتار مناسب در کودکان را تضمین کند.
روش تقویت مثبت چگونه عمل می کند؟
تحسین رفتار مناسب کودک با پاداش های مناسب، به تقویت مثبت رفتار او کمک می کند. از آن جایی که تشیخص رفتار نامناسب آسان تر است، والدین باید به طور مداوم بر رفتار مناسب کودک تمرکز کرده و جهت کسب نتایج دلخواه، اغلب رفتار های نامناسب او را نادیده گیرند. پاداش ها باید به گونه ای باشند که کودکان به آن ها علاقه مند بوده و برای آن ها ارزش قائل باشد.
یک سو تفاهم با این مضمون وجود دارد که اگر رفتار خوب کودکان را تحسین کرده و به آن توجه کنیم، ممکن است شروع به بدرفتاری کنند. تحقیقات این تصور نادرست را رد کرده اند. رفتار های نادرست کودکان به وسیله کلمات، توجه و رفتار های افراد بالغ تشدید می شوند. بر طبق یک قانون کلی در زندگی، هر چه بیشتر بر یک مورد تمرکز شود، میزان آن بیشتر خواهد شد.
کلمات، حرکات و تحسین های والدین، می تواند در تقویت رفتار مناسب کودکان نقش کلیدی داشته باشد. پاداش دهی بدین گونه است که در ابتدا بعد از هر بار رفتار مناسب پاداش داده شده و به تدریج مقدار آن پاداش ها کم شده تا به صفر می رسد. در طی این روند رفتار مناسب کودک به یک عادت برای او تبدیل می شود.
مزایای تقویت مثبت برای کودکان
موارد زیر مزایای تشویق کودکان به شمار می روند:
1- افزایش تاثیر گذاری تایید کلامی
کودکان در هنگام تقدیر شدن بابت رفتار های کوچک خود، احساس دوست داشتنی و مورد توجه بودن را تجربه خواهند کرد. جملات ساده ای همچون ((من عاشق اینم که ببینم اسباب بازی هات رو توی قفسه می چینی)) می توانند کودک را به سمت انجام رفتار های رضایت بخش بیشتری سوق دهند. این جملات حس اعتبار و با ارزش بودن را به کودک منتقل کرده و در تشکیل یک ارتباط قوی با کودک بسیار موثر هستند.
2- کمک به افزایش اعتماد به نفس
عواقب و مجازات ها، احساس خطا کار بودن را به کودک منتقل کرده اما تقویت مثبت، اعتماد به نفس و خود باوری او را افزایش می دهد. تقویت مثبت سبب می شود تا کودک احساس ارزشمندی و قابل توجه بودن داشته باشد.
3- حمایت از توسعه شخصیتی
تقویت مثبت به دلیل داشتن مزایای بلند مدت، در ساخت شخصیت فرد مفید است. تلاش برای تغییر رفتار کودک به وسیله ترس از مجازات، می تواند به داشتن احساسات منفی در بزرگسالی منجر شود. همچنین پاداش گرفتن برای یک رفتار مناسب، آن ها را مسئولیت پذیر رشد می دهد.
4- کمک به گرفتن تصمیم های رفتاری
تایید و تشویق والدین، در تصحیح اشتباه ها و تشخیص خوب از بد به کودک کمک می کند. احتمال تشویق شدن، کودکان را به سمت مسیر مناسب راهی می کند.
5- تحریک انگیزه درونی
به جای احساس ترس از تنبیه شدن، تصور دریافت پاداش برای انجام رفتار مناسب، انگیزه درونی کودکان را افزایش می دهد. این مزیت، نیاز به مراقبت والدین بر رفتار های کودک را کاهش داده و کودک را در برابر انتخاب های مناسب مسئولیت پذیر می کند.
انواع تقویت ها
در پایین برخی مشوق های رایج، بسته به موقعیت و شخصیت کودک بیان شده اند:
- تقویت های طبیعی به طور مستقیم، از نتایج رفتار مناسب به دست می آیند. برای مثال، دانش آموزی که درس خوانده، در کلاس به درس گوش داده، سوال پرسیده و تکالیف را به موقع انجام می دهد نمرات بالا تری نیز دریافت می کند. نمرات بالا تر خود به عنوان یک عامل تقویت کننده برای رفتار کودک به شمار خواهند آمد.
- تقویت های اجتماعی نیز نوعی دیگر از مشوق ها هستند که از طریق معلم ها، مربی ها، والدین و دیگر افراد بزرگسال در قالب تحسین یا تایید به کودک می رسند.
- تحسین های کلامی یا رفتاری اطرافیان، کودک را به سمت رفتار مناسب بیشتر راهی می کند.
- تشویق های ملموس همچون پول، هدیه، اسباب بازی، استیکر، بادکنک، خوراکی، شیرینی و غیره نیز از جمله عوامل تقویت کننده به شمار می روند.
- با این وجود، از آن جایی که تشویق زیادی نادرست بوده و تصور نامناسبی را در ذهن کودک ایجاد می کند، میزان به کار گیری مشوق ها باید پایش شود.
- مشوق های امتیازی نیز در دسته تقویت های مثبت قرار می گیرند. برای مثال، کودکان می توانند با داشتن رفتار مناسب به مرور زمان امتیاز جمع کرده و با رسیدن به یک حد مناسب آن ها را برای داشتن یک پاداش مورد علاقه مصرف کنند.
- تشویق های فعالیتی نیز، برای کودکان مناسب و کاربردی هستند. برای مثال، در ازای داشتن رفتار مناسب می توان مقداری بر زمان فعالیت مورد علاقه آن ها همچون بازی رایانه ای، شنا کردن و… اضافه کرد.
نمونه های تقویت مثبت
علاوه بر مورد ذکر شده در بالا، روش های کم هزینه یا حتی رایگانی نیز وجود دارند که می توان به رفتار کودک خود جهت داد. از جمله این موارد می توان به نمونه های زیر اشاره کرد:
- نشان دادن یک لبخند ساده
- تحسین کردن
- بیان احساس افتخار از داشتن او، در جمعی که خود کودک نیز حضور دارد
- دست زدن برای آن ها
- بغل کردن
- داشتن یک رقص یا حرکت خاص برای جشن گرفتن لحظه های موفقیت
- تهیه یک جدول ستاره ای برای ثبت امتیاز های کودک
- نمونه های رفتار های قابل تحسین
رفتار های قابل تحسین ممکن است در هر خانواده متفاوت بوده اما شامل موارد زیر هستند:
- رعایت ادب
- رعایت سکوت در هنگام بازی کردن
- صبر کردن
- بازی توافقی با خواهر، برادر یا یک دوست
- همکاری با درخواست های والدین و رعایت قوانین خانه
- سخت کوشی برای انجام یک فعالیت دشوار
- والدین باید کودکان را به طور عملی و واقعی تشویق کنند، زیرا کودکان توانایی تشخیص موارد غیر واقعی را دارند.
سوالات متداول
1- آیا ما کودکانمان را بر اساس رفتارشان قضاوت می کنیم؟
بله، نه تنها والدین بلکه جامعه نیز کودکان را بر اساس رفتار آن ها قضاوت می کند. به همین دلیل، والدین باید رفتاری را در کودک تقویت کنند که بر اساس انتظارات اخلاقی خود و جامعه درست به نظر می رسد. در واقع، این روش شیوه تربیتی جامعه بوده و کودکان نیز برای تنظیم رفتار و اقدامات خود از والدین، معلمان و همسالان خود الگو می گیرند.
2- آیا تقویت مثبت همان باج دادن به کودک است؟
خیر، باج یا رشوه دادن یک عمل غیر اخلاقی و غیر قانونی است. تقویت مثبت رفتار مناسب همچون حقوق کارمندی و ارتقا رتبه یا درجه یک تحسین است.
3- چگونه باید کودکان را تشویق کرد؟
تشویق ها زمانی موثر هستند که سریع و مداوم باشند. در صورتی که تشویق آنی کودک امکان پذیر نباشد، مخصوصا در مواردی که پاداش یک هدیه فیزیکی است باید کودک را مطلع کرد که به محض رسیدن به خانه یا محل مورد نظر پاداش داده خواهد شد. در صورت انتظار یک رفتار خاص از کودک، باید هر گونه تلاش یا بهبود او در آن جهت را تشویق کرد.
تشویق ها باید کاملا واضح بوده و فقط برای رفتار های خاص مد نظر خرج شوند. باید به یاد داشت که تشویق ها باید مناسب با سن کودک باشند. برای مثال، کیت آزمایش علمی برای کودکان خردسال یا یک بسته استیکر برای نوجوانان تشویق موثری به شمار نمی آید.
4- سیر شدگی چیست و چگونه باید از آن جلوگیری کرد؟
سیر شدگی یک اصطلاح برای زمانی است که پاداش ارزش خود را از دست داده و کودک دیگر برای آن هیجان زده نمی شود. این پدیده اغلب برای مشوق های خوراکی اتفاق می افتد. مشوق های اجتماعی، فعالیتی و طبیعی در مقایسه با موارد امتیازی یا ملموس، دوام بیشتری دارند. برخی روش های مقابله با سیر شدگی کودک، استفاده از مشوق های مختلف برای رفتار های مختلف است. همچنین، می توان مشوق را هر بار برای یک فعالیت مختلف به کار برد.
تقویت مثبت می تواند کودکان را همگام با بزرگ شدن به فردی منظم، درست کار و با اعتماد به نفس تبدیل کند. این شیوه تربیتی به قوی تر شدن ارتباط بین کودک و والدین نیز کمک می کند. والدین پس از دیدن نتایج تقویت مثبت، خانه را محیطی شاداب تر خواهند یافت. علاوه بر این، در صورتی که تمامی مراقبین یا اعضای خانواده کودک این الگوی تربیتی را در پیش گیرند، نتایج سریع تر بروز داده و مشوق ها جای مجازات ها را خواهند گرفت.
نکات کلیدی
تقویت مثبت به جای تنبیه کودک، بر تشویق او برای داشتن رفتار مناسب تمرکز می کند. داشتن مداومت در پاداش دادن به کودک، منجر به کسب بهترین نتایج می شود. مشوق های اجتماعی، فعالیتی و طبیعی در مقایسه با موارد امتیازی یا ملموس، دوام بیشتری در بلند مدت خواهند داشت.
